W piątek, 1 grudnia 2023, po raz kolejny obchodzimy Światowy Dzień AIDS – święto, które od 1988 roku przypomina nam o ludziach żyjących z HIV/AIDS. Po raz kolejny będziemy próbowali zmierzyć się z problemem wzrastającej liczby zakażeń HIV, zwłaszcza wśród ludzi młodych; późnymi diagnozami (pod względem których Polska wyprzedza inne kraje europejskie); brakiem solidnych i rzetelnych programów profilaktycznych, spełniających światowe standardy oraz lękiem Polaków przed wykonywaniem badań w kierunku HIV.
W tym roku dodatkowym aspektem jest wpływ pandemii SARS-CoV-2 na sytuację osób żyjących z HIV. Jakkolwiek samo zakażenie HIV nie ma wpływu na ryzyko zachorowania na Covid-19, to choroby współistniejące, wynikające bezpośrednio z faktu zakażenia lub długotrwałego przyjmowania leków antyretrowirusowych (takie jak nadciśnienie, cukrzyca), już tak. Mogą one zwiększać ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia SARS-CoV-2. Podobnie osoby z obniżoną na skutek zakażenia HIV odpornością mogą być bardziej narażone na cięższy przebieg Covid-19 niż osoby zdrowe.
Jak wygląda sytuacja w samej ochronie zdrowia? Czy wzrost zapotrzebowania na specjalistów chorób zakaźnych nie zmniejszy dostępności lekarzy tej specjalizacji dla osób z HIV/ AIDS? W warszawskiej Poradni Profilaktyczno- Leczniczej, zajmującej się leczeniem HIV, pacjenci nie skarzą się na utrudniony dostęp, natomiast w mniejszych ośrodkach może to już stanowić problem. Tele-porady zamiast standardowych wizyt oraz dłuższy czas oczekiwania na wizytę kontrolną mogą być odbierane przez pacjentów jako duża niedogodność.
Dlaczego Polacy tak bardzo obawiają się testu na HIV?
Jak wynika z ostatniego raportu prof. Zbigniewa Izdebskiego, „Seksualność Polaków 2017”, jedynie 8% Polaków wykonało w swoim życiu test w kierunku wykrycia HIV. To zdecydowanie jeden z najniższych wyników w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej. W dalszym ciągu pokutuje przeświadczenie, że „HIV mnie nie dotyczy”, podczas gdy jest zupełnie inaczej. Na zakażenie narażony jest każdy, kto podejmuje niezabezpieczone (prezerwatywą) kontakty seksualne z partnerem/ partnerką, których stanu zdrowia nie jest pewien.
„Przede wszystkim odczuwamy lęk przed dodatnim wynikiem. W świadomości znacznej części społeczeństwa HIV oznacza wyrok, a tak przecież nie jest. Dzięki postępowi medycyny i farmaceutyki zakażenie HIV traktujemy jak chorobę przewlekłą, z którą można normalnie żyć i funkcjonować. Dodatkowo obawiamy się stygmatyzacji. Towarzyszy nam również – nieuzasadnione, ale jednak – poczucie wstydu. Ludzie obawiają się również braku anonimowości i poufności podczas wykonywania badania. Często nie zdają sobie sprawy, że na terenie kraju istnieje sieć Punktów Konsultacyjno – Diagnostycznych, gdzie bezpłatnie i w pełni anonimowo można wykonać test na HIV” – tłumaczy lek. Bartosz Szetela z Kliniki Chorób Zakaźnych, Chorób Wątroby i Nabytych Niedoborów Odpornościowych Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.
Według danych Państwowego Zakładu Higieny (Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego) od wdrożenia badań w 1985 r. do 31 grudnia 2019 r. stwierdzono zakażenie HIV u 25.544 osób, odnotowano 3.768 zachorowań na AIDS; 1.429 chorych zmarło. Według wszelkich szacunków epidemiologicznych o swoim zakażeniu nie wie przynajmniej 1/3 osób żyjących z HIV, co oznacza, że liczba faktycznie zakażonych jest zdecydowanie większa.
W 2019 roku wykryto w naszym kraju ponad 1000 nowych przypadków zakażenia, z czego najwięcej w województwach: mazowieckim, śląskim, dolnośląskim i małopolskim.
Zakażenia HIV, zachorowania na AIDS i zgony chorych na AIDS w latach 1986-2018. Źródło: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny
Średnia roczna liczba nowo wykrywanych zakażeń HIV w latach 2014-2018, według województw. Źródło: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny.
Punkty Konsultacyjno- Diagnostyczne, oferujące bezpłatne i anonimowe testy na HIV, czynne są przez cały rok, jednak to właśnie w okolicach Światowego Dnia AIDS przeżywają największe oblężenie. Osoby odwiedzające PKD mają możliwość porozmawiać ze specjalistą od HIV i innych infekcji przenoszonych drogą płciową, który odpowie na wszelkie pytania, poinformuje, wytłumaczy, ewentualnie pokieruje dalej, jeżeli zajdzie taka potrzeba (np. wykonanie dalszych badań, w kierunku innych zakażeń przenoszonych drogą płciową lub w przypadku potwierdzonego, dodatniego wyniku testu na HIV). Wcześnie wykryte zakażenie HIV nie jest obecnie wyzwaniem dla medycyny. Wyzwaniem pozostaje zmiana myślenia o HIV oraz zmiana nastawienia społeczeństwa do ludzi żyjących z wirusem.
Test na HIV jest przejawem odpowiedzialności i troski o zdrowie – zarówno nasze jak i partnera seksualnego. Aby go wykonać wystarczy przyjść do Punktu Konsultacyjno – Diagnostycznego. Nie trzeba mieć skierowania od lekarza, ubezpieczenia ani specjalnie się do niego przygotowywać. Badanie w kierunku HIV to jedyny sposób, by dowiedzieć się czy jesteśmy zakażeni wirusem czy nie. Nie powie nam o tym żadne inne badanie, ani objawy u osoby zakażonej, których może zwyczajnie nie być. Wykonanie testu jest anonimowe, bezpłatne i zajmuje tylko 15 minut, a odbiór wyniku możliwy jest nawet tego samego dnia . Klient Punktu Testowania przez cały czas pozostaje anonimowy i ma gwarancję poufności. Wynik odbiera się osobiście, na podstawie numeru badania i hasła, ustalonego wcześniej – przekonuje Izabela Pazdan, doradczyni oraz koordynatorka PKD przy ul. Chmielnej 4 w Warszawie oraz szefowa Poradni Zdrowia Seksualnego Chmielna Express.
Z kolei Maciej Nazarewicz, rzecznik Społecznego Komitetu ds. AIDS, informuje: Do nowych zakażeń HIV dochodzi w większości przypadków podczas kontaktów seksualnych, więc jeżeli nie mamy pewności co do stanu zdrowia osoby, z którą decydujemy się „pójść do łóżka” zabezpieczmy się za pomocą prezerwatywy. Prawidłowo użyta prezerwatywa, o ile nie pęknie albo nie zsunie się w trakcie stosunku, daje nam całkowitą pewność, że wirus znajdujący się m.in. w nasieniu (spermie) czy wydzielinie pochwy osoby zakażonej HIV nie przedostanie się przez lateks, z którego wykonana jest większość prezerwatyw. Nie należy jednak zapominać, że pęknięcia się zdarzają.
W wielu PKD przy (w tym przy Chmielnej 4) istnieje również możliwość wykonania bezpłatnego i anonimowego testu na HCV – wirusa odpowiedzialnego za WZW typu C.
Społeczny Komitet ds. AIDS (www.skaids.org) to organizacja non-profit działająca w Polsce od ponad 20 lat. Głównym obszarem naszych działań jest szeroko rozumiana profilaktyka, zarówno w zakresie HIV/AIDS, chorób i infekcji przenoszonych drogą płciową jak i wirusów hepatotropowych (HAV, HBV, HCV). Organizacja prowadzi warsztaty i szkolenia skierowane do młodzieży, studentów oraz osób dorosłych, należących do różnych grup zawodowych.
